Vervolging 

Langzaamaan werd me pijnlijk duidelijk waarom de leeftijdsverschillen van onze Grieks- katholieke vrienden zo uiteen lopen. Het viel op dat in de kloosters uitsluitend oude en jonge geestelijken wonen. De ouden zijn de zeventig jaar ruim gepasseerd, De andere priesters, broeders en nonnen zijn jonger dan veertig jaar. Daartussen ontbreekt een complete generatie. 

De Grieks katholieke kerk in Oost-Europa is ontstaan in 1596 als een vreedzaam compromis in een meningsverschil tussen de Rooms katholieke en de Russisch orthodoxe kerk. De Grieks Katholieke kerk maakt deel uit van de Roomse familie maar behield veel orthodoxe kenmerken. Dat is te zien aan het kerkinterieur, de rituelen en iconen. Priesters in de pastorale zorg mogen getrouwd zijn. Wie besluit monnik te worden kiest voor het celibaat. De Grieks Katholieke kerk in Roemenië telt vier ordes, basilianen, assumptionisten, jezuïeten en franciscanen. Drie eeuwen lang was er op het gebied van kerkelijke vrijheid een betrekkelijke rust. Ongeveer 70% van de bevolking is orthodox. Ongeveer 6% is Rooms- of Grieks-katholiek . Ook zijn er een aantal protestantse minderheden. De orthoxen zijn de roomsgezinden, met hun wereldwijd gestroomlijnde organisatie, altijd als bedreigend blijven zien. De communisten vereenzelvigden de Grieks-katholieken met het westen en verboden hun kerk in 1948 rigoureus. Zij namen de 2500 kerkgebouwen af en gaven die aan de orthodoxe staatskerk. 

Vanaf die tijd leidden de Grieks-katholieken een ondergronds bestaan. De bisschoppen, priesters en zusters die trouw bleven namen het risico van 10 tot 16 jaar gevangenisstraf.. Burgers die werden betrapt op het bijwonen van een clandestiene eucharistieviering kregen minimaal 5 jaar cel. Vanuit de gevangenissen druppelden berichten door over dubieuze sterfgevallen en allerlei vormen van verzet en protest. Bekend is het krantenbericht dat een priester in de gevangenis van Sighet zich door medebroeders in de passietijd daadwerkelijk liet kruisigen. De leiders die buiten de gevangenissen hardnekkig verzet bleven bieden kregen de heldentitel van catacombenpriesters. 

Na de val van Ceaucescu heeft de Roemeense staat de Grieks Katholieke kerk op nieuw toegelaten. Van de afgenomen kerken zijn er nu 120 teruggegeven. Het aantal gelovigen is drastisch teruggelopen omdat er voor veel mensen niet veel anders opzat dan hun heil te zoeken in de orthodoxe staatskerk. De verhoudingen tussen de twee kerkelijke hoofdstromingen zijn intussen aanmerkelijk bekoeld. De orthodoxe patriarch en de paus in Rome roepen hun gelovigen met heilige woorden op tot toenadering. Maar daarvoor is er aan de basis teveel gebeurd. Gewone mensen vertelden me dat orthodoxe priesters agent zijn geweest van de securitate en zelfs het biechtgeheim schonden. Er worden juridische processen uitgevochten om de teruggave van de kerken. 

In de stad Baia Mare zijn de lidtekens diep. Hier werd ik voorgesteld aan pater Michael die jarenlang catacombenpriester is geweest. In de communistische tijd verdiende hij de kost als mijnbouwkundig ingenieur. Door zijn werk kende hij de talloze mijnen rond de mineraalrijke stad op zijn duimpje. Hij was heer en meester in het gangenstelsel en bleef er tot het eind verboden missen opdragen. Omdat de orthodoxen nu weigeren zijn echte kerk terug te geven is hij begonnen met nieuwbouw. 

In het park, op ongeveer honderd meter afstand van zijn voormalige kerk, staat een oorlogsmonument. Dit monument vormt het decor van de mis die Michael iedere zondagochtend in de open lucht opdraagt. Hij verzekerde me dat de viering, net als in de catacombentijd, altijd doorgaat, zelfs bij de strengste vorst.

 Die zondagochtend maak ik de wandeling naar het park. Met een sukkeldrafje arriveert een paard en wagen, begeleid door een sjofel geklede vader en zoon. Het is zo’n wagen met schuin geplaatste houten planken langs de zijkant die je ziet bij de boeren op het platteland. Op de wagen staan de onderdelen van een flinke geluidsinstallatie en een altaar. Terwijl deze attributen op het oorlogsmonument worden geplaatst verzamelen honderden bewoners uit de wijken rond het park zich langzaam rond het altaar. Michael arriveert rond tien uur en trekt zijn misgewaden aan. Op het moment dat de gebeden uit de geluidsinstallatie klinken gaan verderop de deuren van zijn voormalige kerk open. De geluiden van de orthodoxe en Grieks-katholieke diensten botsen tegen elkaar. 

De manier waarop de twee kerkgemeenschappen elkaar pijnigen doet masochistisch aan. Maar Michael staat pal, niet met het vlammend zwaard zoals zijn naamgenoot de aartsengel, maar met het kruis. Waarom toch deze botsing tussen de leer van naastenliefde en de rauwe werkelijk van het echte leven? Ik heb gemerkt dat de Roemeense mensen met dit fenomeen zelf het meest worstelen. Ze zijn er zwijgzaam over en halen hun schouders op. 

Michael besteedt de collecteopbrengsten aan de bouw van de nieuwe kerk. Dat gaat met hooguit honderd Euro per zondag. Hij verwacht dat zijn nieuwe kerk over ongeveer tien jaar klaar zal zijn. Als de dienst is afgelopen is wenkt hij mij. Uit zijn koffer neemt hij kopieën van de bouwtekening en een kostenbegroting. Hij vraagt me om in Nederland uit te zien naar sponsors. Ik hoop dat deze onvermoeibare veteraan de voltooiing van zijn kerk mag meemaken. Want ik bewonder hem.